Opracowanie: Sylwester Lewandowski

Wprowadzenie

Zgodnie z ustawą z dnia 26 października 1982 roku o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. z 2021 r. poz. 1119), samorząd województwa oraz samorząd gminy realizują zadania w obszarze profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych zaś zgodnie z ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. z 2020 r. poz. 2050), również zadania w obszarze profilaktyki i przeciwdziałania narkomanii. Przedmiotowe opracowanie zostało poświęcone przybliżeniu czytelnikowi sytuacji epidemicznej w zakresie uzależnień na tych właśnie poziomach. To właśnie sytuacja epidemiczna jest jednych z determinantów służących do zaplanowania, a następnie realizowania programów profilaktyki uzależnień na obszarach odpowiednio województwa i gminy. W pierwszej kolejności zostanie zaprezentowana sytuacja epidemiczna województwa kujawsko pomorskiego, która jest efektem diagnozy przeprowadzonej na potrzeby opracowania wojewódzkiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii, który łączy w sobie dokumenty programowe określone w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi oraz ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii. Następnie analogicznie przedstawię sytuację epidemiczną dla miasta Grudziądza przygotowaną dla potrzeb miejskiego programu profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych oraz przeciwdziałania narkomanii.

Diagnoza problemów związanych uzależnieniami na terenie województwa kujawsko-pomorskiego

Diagnoza problemów alkoholowych

Używanie alkoholu przez młodzież

Wielkość spożycia alkoholu uzależniona jest m.in. od jego dostępności fizycznej, mierzonej liczbą punktów sprzedaży napojów alkoholowych na danym obszarze oraz liczbą mieszkańców przypadających na 1 punkt sprzedaży. Zgodnie z zestawieniami statystycznymi opracowanymi przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w województwie kujawsko-pomorskim w roku 2016 r. liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych wynosiła 7 316, w tym było 5 058 sklepów i 2 258 lokali gastronomicznych. Na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych przypadało 274 mieszkańców województwa. Z kolei w 2019 r. liczba punktów sprzedaży napojów alkoholowych wynosiła 6 492, w tym było 4 644 sklepów i 1 848 lokali gastronomicznych. Na jeden punkt sprzedaży napojów alkoholowych przypadało 300 mieszkańców województwa. W latach 2016–2019 zauważyć można więc tendencję malejącą dotyczącą liczby punktów sprzedaży napojów alkoholowych, zarówno w przypadku sklepów, jak i punktów gastronomicznych.

We wrześniu i październiku 2019 r. w ramach międzynarodowego projektu: „European School Survey Project on Alcohol and Drugs” (ESPAD) zrealizowano audytoryjne badania ankietowe na próbie reprezentatywnej uczniów klas pierwszych (wiek: 15–16 lat) oraz trzecich (wiek: 17–18 lat) szkół średnich województwa kujawsko-pomorskiego. ESPAD jest pierwszym ogólnopolskim badaniem spełniającym warunki międzynarodowej porównywalności i jednocześnie podjętym z intencją śledzenia trendu w zakresie używania substancji przez młodzież szkolną. Celem badania był przede wszystkim pomiar natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych, ale także ocena czynników wpływających na rozpowszechnienie, ulokowanych zarówno po stronie popytu na substancje, jak i ich podaży. Podstawowymi pytaniami badawczymi były zatem pytania o liczby młodych ludzi, którzy mieli doświadczenia z tego typu substancjami oraz o stopień nasilenia tych doświadczeń. W badaniu poruszono również takie kwestie jak: dostępność substancji psychoaktywnych, zarówno w wymiarze fizycznym, jak psychologicznym, gotowość do podjęcia prób z tymi środkami, przekonania na temat ich szkodliwości, doświadczenia w zakresie problemów związanych z ich używaniem. Próba uczniów województwa kujawsko-pomorskiego włączona do analiz liczyła 1300 uczniów z młodszej kohorty oraz 1 096 uczniów ze starszej kohorty. Wśród 15- i 16-latków 50,3% stanowiły dziewczęta, zaś 49,7% – chłopcy. W grupie 17- i 18-latków było 56,0% dziewcząt oraz 44,0% chłopców. Badanie wykazało, że napoje alkoholowe są najbardziej rozpowszechnioną substancją psychoaktywną wśród młodzieży szkolnej. Próby picia alkoholu ma za sobą 84,9% uczniów z młodszej kohorty i 96,6% uczniów ze starszej kohorty województwa kujawsko-pomorskiego.

Badanie było realizowane we wrześniu i październiku – okres ostatnich 30 dni przypadał zatem na sierpień i wrzesień, w zależności od tego, kiedy badani wypełniali ankietę. Okres ten nie obejmował zatem świąt, karnawału, jednak uwzględniał wakacje, które jak można przypuszczać, szczególnie sprzyjają okazjom do picia alkoholu. Porównując picie alkoholu chłopców i dziewcząt można zauważyć, że wśród uczniów z młodszej kohorty wskaźniki picia kiedykolwiek w życiu i w czasie 12 miesięcy oraz 30 dni przed badaniem są wyższe dla dziewcząt. Wśród starszych uczniów jest podobnie, z wyjątkiem picia w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem, kiedy to wyższe wskaźniki odnotowano wśród chłopców. Jednak różnice między dziewczętami i chłopcami w starszej grupie są niewielkie, nieprzekraczające 3,2 punktu procentowego. Analizując spożycie poszczególnych typów napojów alkoholowych w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem można zauważyć, że zarówno w młodszej kohorcie, jak wśród młodzieży starszej, najwyższe odsetki konsumentów ma piwo, na drugim miejscu jest wódka, a dopiero na trzecim wino. Każdy z trzech typów napojów jest bardziej popularny w starszej kohorcie w porównaniu z młodszą kohortą.

Wódkę w województwie kujawsko-pomorskim piło około 32,4% 15- i 16-latków i 68,7% 17- i 18-latków. Piwo piła prawie połowa 15- i 16-latków i ponad 70% starszych uczniów, natomiast wino odpowiednio 23,1% i 46,5% badanych. Rozpowszechnienie picia piwa, wina i wódki w czasie 30 dni przed badaniem w młodszej kohorcie w województwie kujawsko-pomorskim jest nieznacznie niższe w porównaniu do używania tych napojów w całej populacji. Natomiast w starszej kohorcie picie wina i wódki jest wyższe wśród uczniów z województwa kujawsko- -pomorskiego niż wśród uczniów z pozostałej części kraju. W przypadku piwa jest ono nieznacznie niższe. Wśród 15- i 16-latków picie piwa, wina i wódki jest bardziej rozpowszechnione wśród dziewcząt niż wśród chłopców. Natomiast w starszej próbie chłopcy częściej niż dziewczynki piją piwo i wódkę, ale nie wino.

Picie napojów alkoholowych oraz używanie narkotyków często sprzyja powstawaniu różnych problemów. Problemy te występować mogą także bez związku z używaniem substancji, jednak substancje zwiększają prawdopodobieństwo ich pojawienia się. Wśród 15- i 16-latków najbardziej rozpowszechnioną konsekwencją picia alkoholu było zniszczenie rzeczy (7,1%), wypadek lub uszkodzenie ciała (5,9%), poważna kłótnia (5,7%), bójka (4,4%). Wśród uczniów ze starszej kohorty rozpowszechnienie występowania problemów związanych z piciem jest większe. W tej grupie co siódmy uczeń doświadczył zniszczenia rzeczy (14,6%) oraz poważnej kłótni w związku z piciem (14,3%), a co dziesiąty bójki (9,6%). Jeśli chodzi o dostępność napojów alkoholowych, to w ocenie prawie połowy 15- i 16-latków zdobycie piwa było bardzo łatwe (46,4%), a co trzeci respondent za takie uznał zdobycie wina (37,3%) i wódki (33,5%). Dostępność poszczególnych napojów alkoholowych w ocenach 17- i 18-latków jest znacznie wyższa. Za bardzo łatwe do zdobycia 83,7% uznało piwo, 80,9% wino, a 79,7% – wódkę. Większość badanych nie ma dużych trudności z dostępem do napojów alkoholowych, mimo że według polskiego prawa sprzedaż alkoholu niepełnoletnim jest zabroniona. Warto też mieć na uwadze, że w starszej kohorcie znajdują się osoby, które po ukończeniu 18 roku życia nabyły prawo do zakupu alkoholu. Na 30 dni przed badaniem w grupie 15- i 16-latków piwo zakupiło 24,8%, wino 8,2%, a wódkę 15,3%. Z kolei w grupie 17- i 18-latków 57,8% zakupiło piwo, 26,6% wino, a 39,4% wódkę. Według badań ponad 38% uczniów z młodszej grupy twierdziło, że uzyskałoby pozwolenie zarówno od matki i ojca na picie napojów alkoholowych. Z kolei w starszej grupie 71,7% badanych uznało, że nie miałoby problemu z uzyskaniem pozwolenia od ojca, a 75,3 % – od matki. Porównanie wyników odnoszących się do rozpowszechnienia picia napojów alkoholowych przez uczniów w latach 2011 i 2015 z tymi uzyskanymi w 2019 r. wskazuje w młodszej kohorcie na trend spadkowy picia napojów alkoholowych kiedykolwiek w życiu, w czasie ostatnich 12 miesięcy i 30 dni przed badaniem. Z kolei w starszej grupie można zaobserwować stabilizację trendu, którą przedstawia poniższa tabela.

KohortaWyszczególnienie201120152019
15–16 latkiedykolwiek w życiu96,687,984,9
w czasie 12 miesięcy przed badaniem80,677,275,1
w czasie 30 dni przed badaniem51,452,946,3
17–18 latkiedykolwiek w życiu96,797,496,6
w czasie 12 miesięcy przed badaniem92,295,095,1
w czasie 30 dni przed badaniem73,482,382,5
Źródło: Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie kujawsko-pomorskim w 2019 r.

Używanie alkoholu przez dorosłych

Międzynarodowe badanie RARHA SEAS (Standaryzowany Europejski Sondaż na temat Alkoholu – raport z 2016 r.) wykazało, że w Polsce wśród osób w wieku 18–64 lata konsumenci alkoholu stanowią 86,4%. Alkohol pije 92,1% mężczyzn i 80,7% kobiet. Abstynenci stanowią 13,6% (zgodnie z badaniem za abstynentów uznano osoby, które nie spożywały alkoholu w ciągu ostatnich 12 miesięcy). Postawy abstynenckie są częstsze wśród kobiet (19,3%) niż wśród mężczyzn (7,9%). Najpopularniejszym napojem alkoholowym wśród badanych było piwo (konsumowane przez 74,2% ogółu badanych), a następnie wyroby spirytusowe (konsumowane przez 61,4% ogółu badanych). Wino było spożywane przez 36,7% respondentów. Jedną z prób oszacowania rozpowszechnienia zaburzeń związanych z alkoholem wśród osób dorosłych było badanie „Epidemiologia zaburzeń psychiatrycznych i dostęp do psychiatrycznej opieki zdrowotnej – EZOP Polska” (raport z 2012 r.). Wyniki badania pokazały, iż 11,9% mieszkańców Polski w wieku 18-64 lata zaliczyć można było do ogólnej kategorii nadużywających alkoholu, w tym 2,4% osób spełniało kryteria zespołu uzależnienia od alkoholu. Zgodnie z wynikami badań alkoholu nadużywa 20,5% mężczyzn i 3,4% kobiet. Alkoholu nadużywają najczęściej mężczyźni między 40. a 49. rokiem życia. W przypadku kobiet najwyższy odsetek odnotowuje się w przedziale wiekowym 30–39 lat.

Diagnoza problemów związanych z używaniem narkotyków

Używanie narkotyków przez młodzież – badanie ankietowe w szkołach w ramach europejskiego programu „European School Survey Project on Alcohol and Drugs” (ESPAD)

W 2019 r. na zlecenie Zarządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego zostały wykonane badania ankietowe w szkołach w ramach europejskiego programu „European School Survey Project on Alcohol and Drugs” (ESPAD) na temat „Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w województwie kujawsko-pomorskim”.

ESPAD jest pierwszym ogólnopolskim badaniem spełniającym warunki międzynarodowej porównywalności i jednocześnie podjętym z intencją śledzenia trendu w zakresie używania substancji psychoaktywnych przez młodzież szkolną. Badanie miało na celu przede wszystkim pomiar natężenia zjawiska używania przez młodzież substancji psychoaktywnych. Podstawowymi pytaniami badawczymi były pytania o liczbę młodych ludzi, którzy mieli doświadczenia z tego typu substancjami oraz o stopień nasilenia tych doświadczeń. Celem badania była próba identyfikacji i pomiaru czynników wpływających na rozmiary zjawiska, zarówno po stronie popytu jak i podaży. W badaniu poruszono takie kwestie, jak dostępność substancji psychoaktywnych, zarówno w wymiarze fizycznym jak i psychologicznym, gotowość do podjęcia prób z tymi środkami, przekonania na temat ich szkodliwości, doświadczenia w zakresie problemów związanych z ich używaniem. Wszystkie te kwestie zostały poddane pomiarowi ilościowemu biorąc pod uwagę dane dotyczące młodzieży województwa kujawsko-pomorskiego.

Badanie zrealizowano na próbie reprezentatywnej młodzieży urodzonej w 2003 r. (wiek: 15–16 lat w momencie badania) i 2001 r. (wiek: 17–18 lat w momencie badania) z województwa kujawsko-pomorskiego. Młodszą kohortę stanowiło 1300 uczniów, zaś starszą kohortę – 1096 uczniów województwa kujawsko-pomorskiego. Wśród 15- i 16-latków dziewczęta stanowiły 50,3%, zaś 49,7% – chłopcy. W grupie 17- i 18-latków było 56,0% dziewcząt oraz 44,0% chłopców. Wyniki badania wskazują na znacznie niższy poziom rozpowszechnienia używania substancji nielegalnych niż legalnych (do ostatnich zaliczamy alkohol i tytoń). Większość badanych nigdy po substancje nielegalne nie sięgała. Wśród tych, którzy mają za sobą takie doświadczenia, większość stanowią osoby, które eksperymentowały z marihuaną lub haszyszem. Chociaż raz w ciągu całego życia używało tych substancji 23,0% młodszych uczniów i 45,3% starszych uczniów. W młodszej kohorcie na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia wśród substancji nielegalnych są substancje wziewne (8,1%), a w starszej grupie amfetamina (8,6%). Z danych wynika, że największą popularnością wśród uczniów cieszą się przetwory konopi. Wśród 15- i 16-latków używa tego środka ponad 19,0 % uczniów, a wśród 17- i 18-latków – 35,8%. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem 9,9% uczniów z młodszej kohorty i 16,0% uczniów ze starszej kohorty używało marihuany lub haszyszu. Zarówno eksperymentowanie z substancjami nielegalnymi, jak i ich okazjonalne używanie, jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców niż wśród dziewcząt. Spośród substancji nielegalnych najwyżej oceniana jest dostępność przetworów konopi, które najczęściej proponowane są uczniom. Niemal wszyscy badani słyszeli o „dopalaczach”, 4,3% uczniów z klas młodszych i 3,6% uczniów z klas starszych było kiedykolwiek w sklepie z „dopalaczami”. Odsetki uczniów, którzy kiedykolwiek używali dopalaczy są podobne (4,0% 15- i 16-latków i 5,2% 17- i 18-latków). Większość młodzieży jest dobrze zorientowana w zakresie ryzyka szkód zdrowotnych i społecznych związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. O stopniu ryzyka, według ocen respondentów, decyduje bardziej nasilenie używania niż rodzaj substancji. Oczekiwania wobec marihuany i haszyszu formułowane przez młodzież szkolną odwołują się w większym stopniu do pozytywnych konsekwencji niż ewentualnych szkód.

Do szerokiej grupy substancji psychoaktywnych należą takie substancje legalne jak leki przeciwbólowe i nasenne czy substancje wziewne oraz szeroka gama substancji nielegalnych. Pod pojęciem substancji nielegalnych rozumiemy tu substancje, dla których procesy produkcji i obrotu są czynami zabronionymi przez prawo. Dane pokazują, że w obu kohortach na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia eksperymentowania znajdują się marihuana i haszysz (23,0% wśród uczniów klas młodszych i 45,3% w starszej grupie), a na drugim leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza (17,0% wśród uczniów klas młodszych i 22,5% w starszej grupie). Wśród 15- i 16-latków na trzecim miejscu znalazły się substancje wziewne (8,1%), a na czwartym leki przeciwbólowe przyjmowane w celu odurzania się (7,4%). Amfetamina znalazła się na piątym miejscu (3,2%). W starszej kohorcie to amfetamina znalazła się na trzecim miejscu (8,6%), a na czwartym ecstasy (6,9%). Na piątym z kolei ulokowały się leki przeciwbólowe (6,1%).

Większe rozpowszechnienie eksperymentowania z substancjami można odnotować wśród starszych respondentów. Młodsi uczniowie używali częściej jedynie substancji wziewnych, leków przeciwbólowych oraz w niewielkich odsetkach GHB i sterydów. Prawie połowa uczniów ze szkół średnich miała doświadczenia z marihuaną lub haszyszem w ciągu całego życia. Jest to ponad 20% więcej niż w młodszej kohorcie. Łączne używanie alkoholu i marihuany lub haszyszu jest dość powszechnym zjawiskiem wśród młodzieży. W młodszej kohorcie 13,3% badanych miało doświadczenia z tym wzorem przyjmowania substancji. Natomiast w starszej takie doświadczenia miał co trzeci badany. Łączne przyjmowanie różnych substancji jest szczególnie niebezpieczne ze względu na większe ryzyko szkód zdrowotnych. W województwie kujawsko-pomorskim wśród uczniów odnotowuje się podobne rozpowszechnienie zastosowania substancji uzależniających przynajmniej raz w życiu w porównaniu z resztą kraju. Największe różnice dostrzegalne są w używaniu przetworów konopi i sięgają prawie 9% w grupie starszych uczniów. Wśród 15- i 16-latków z terenu województwa kujawsko-pomorskiego większe rozpowszechnienie używania substancji w stosunku do uczniów z próby ogólnopolskiej odnotowano tylko w przypadku używania marihuany lub haszyszu. Z kolei uczniowie ze starszej kohorty z próby wojewódzkiej częściej niż ich rówieśnicy z pozostałej części kraju używali wszystkich substancji z wyjątkiem substancji wziewnych i GHB. Przyjmowanie narkotyków w zastrzykach oraz picie alkoholu z jednoczesnym używaniem leków było na podobnym poziomie wśród uczniów z próby wojewódzkiej co w pozostałej części kraju. Łączne używanie alkoholu i przetworów konopi przez uczniów ze starszej kohorty z województwa kujawsko-pomorskiego było znacznie częstsze niż wśród badanych z próby ogólnopolskiej. Takich różnic nie odnotowano w młodszej kohorcie. Dane pokazują, że rozpowszechnienie podejmowania prób z substancjami psychoaktywnymi innymi niż alkohol i tytoń zależne jest od płci. Chłopcy ze starszej kohorty częściej deklarują próby używania wszystkich substancji poza dwoma grupami leków – uspokajającymi i nasennymi oraz przeciwbólowymi przyjmowanymi w celu odurzania się. Eksperymentowanie z lekami uspokajającymi i nasennymi znacznie bardziej rozpowszechnione jest wśród dziewcząt. Natomiast w młodszej grupie respondentów obraz ten się różni. W przypadku większej ilości substancji to dziewczynki ich częściej używają niż chłopcy. Używanie takich substancji jak przetwory konopi, amfetamina, heroina, grzyby halucynogenne oraz sterydy jest bardziej rozpowszechnione wśród chłopców. Z danych wynika, że największą popularnością wśród uczniów cieszą się przetwory konopi. Używanie ich w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem deklarował co piąty badany z młodszej kohorty i co trzeci badany ze starszej kohorty. Wśród młodszej kohorty na drugim miejscu znalazły się substancje wziewne (3,8%), a na trzecim amfetamina (1,9%). Z kolei wśród starszej kohorty amfetamina znalazła się na drugim miejscu (4,9%), a na trzecim ecstasy (4,6%). Najmniej popularną substancją w obu grupach okazała się heroina używana jedynie przez 0,7% uczniów w młodszej kohorcie i 0,8% w starszej. Rozpowszechnienie używania wszystkich substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem wśród osób w wieku 15–16 lat z województwa kujawsko-pomorskiego jest niższe w porównaniu do rówieśników z populacji generalnej, za wyjątkiem używania marihuany lub haszyszu. Zupełnie inne trendy w rozpowszechnieniu używania poszczególnych substancji można zaobserwować w grupie starszej młodzieży, gdzie używanie większości wymienionych substancji, z wyjątkiem używania substancji wziewnych, cracku i heroiny, jest wyższe w województwie niż w próbie krajowej.

Z używaniem „dopalaczy” wiąże się wiele zagrożeń. Są to nowe, nieprzebadane substancje przyjmowane wedle nowych nierozpoznanych wzorów. W efekcie brak doświadczeń z tymi substancjami u użytkowników zwiększa ryzyko powikłań. Można przypuszczać, że niektóre z tych substancji są bardziej niebezpieczne niż ich legalne odpowiedniki. Do używania dopalaczy chociaż raz w życiu, przyznało się 4,0% 15- i 16-latków i 5,2% uczniów szkół średnich. Odsetki aktualnych użytkowników są niższe, szczególnie wśród uczniów w wieku 17–18 lat. Dopalaczy w czasie 12 miesięcy przed badaniem używało 2,9% badanych z młodszej kohorty oraz 2,7% ze starszej kohorty. W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem po substancje te sięgało 2,4% badanych z pierwszej grupy i 1,7% z drugiej grupy. Zwracają uwagę wyższe odsetki młodszych uczniów, którzy sięgali po dopalacze zarówno w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, jak również w czasie 30 dni przed badaniem. Rozpowszechnienie używania dopalaczy wśród uczniów z województwa kujawsko-pomorskiego jest niższe niż w próbie krajowej. Najpowszechniejszą formą dopalaczy używaną przez młodzież szkolną były mieszanki ziołowe do palenia. Co dwudziesty uczeń używał dopalaczy w tej postaci. Zdecydowanie mniejszym powodzeniem cieszyły się te substancje w postaci proszku, kryształków lub tabletek. W tej formie dopalacze były używane przez trzykrotnie mniej uczniów niż te, które używano w postaci mieszanek ziołowych. Jedynie 0,8% badanych z młodszej kohorty i 0,5% ze starszej używało dopalaczy w postaci płynu.

Porównanie wyników uzyskanych w województwie kujawsko-pomorskim i w całym kraju wskazuje na wyższe rozpowszechnienie używania marihuany. W przypadku pozostałych substancji nielegalnych wyniki nie pokazują większych różnic w rozpowszechnieniu eksperymentowania, jak również w ich aktualnym czy częstym używaniu. Część z tych substancji jest rzadziej używana przez uczniów z województwa kujawsko-pomorskiego w porównaniu z badanymi z populacji generalnej. Znaczne rozmiary grup zaangażowanych w używanie substancji oraz fiasko abstynencyjnego paradygmatu profilaktyki adresowanej do młodzieży szkolnej skłaniają do przeformułowania akcentów w strategii prewencyjnej. Rozbudowy wymaga oferta dla młodych ludzi używających względnie często substancji nielegalnych. Wielu z nich nie uda się przekonać do zmiany tego stylu życia, konieczne wydaje się zatem podjęcie działań zmierzających do minimalizacji szkód, do jakich taki styl życia może prowadzić.

Używanie nielegalnych substancji psychoaktywnych przez populację w wieku 15–64 lata – badanie CBOS

Na przełomie 2014 i 2015 roku zrealizowano przez Fundację Centrum Badań Opinii Społecznej (CBOS) projekt badawczy wśród mieszkańców naszego kraju (w wieku od 15 roku życia do 64 lat) na temat używania substancji psychoaktywnych. Przedmiotem badania były zarówno postawy jak i zachowania w tym obszarze. W trakcie wywiadu pytano o każdą substancję oddzielnie, zaczynając od deklaracji używania kiedykolwiek w życiu, a następnie o używanie w ciągu ostatnich 12 miesięcy oraz 30 dni.

Najbardziej popularnymi wśród badanych substancjami są marihuana i haszysz, czyli przetwory konopi indyjskich. Do kontaktów z tymi substancjami psychoaktywnymi kiedykolwiek w życiu przyznało się 16,3% badanych. Pozostałe substancje są o wiele rzadziej używane. Na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia odnotowujemy amfetaminę i ecstasy (po 1,7%), a dalej kokainę (1,4%) oraz „dopalacze” i LSD (po 1,3%). Do używania grzybów halucynogennych przyznało się 1,1%. Konsumpcja pozostałych substancji psychoaktywnych nie przekroczyła poziomu 1,0%. Do używania jakiegokolwiek narkotyku przyznało się 16,4% badanych. Dane pokazują, że do okazjonalnych użytkowników marihuany i haszyszu w ciągu ostatniego roku zaliczamy 4,6% respondentów. Rozpowszechnienie używania pozostałych substancji psychoaktywnych utrzymywało się na poziomie poniżej 0,5%. Analizując odsetki dotyczące używania bieżącego (ostatnie 30 dni), wynika że 2,1% respondentów zadeklarowało używanie marihuany i haszyszu.

Narkotyki dwukrotnie częściej zażywane są przez mężczyzn (22,5%) niż kobiety (10,8%). W przypadku wskaźnika konsumpcji w ciągu ostatniego roku ponad trzykrotnie częściej. Osoby w wieku 25–34 lat najczęściej miały kontakt z narkotykami. Do używania ich kiedykolwiek przyznało się 30,7% badanych w tym wieku, a do zażywania w ciągu ostatniego roku 10,7%. W ciągu ostatniego roku częściej po narkotyki sięgały osoby niezamężne (12,4%) niż zamężne (1,3%), jak również wychowane w mieście powyżej 500 tysięcy mieszkańców (14,1%) niż na wsi (2,2%). Najmniejszy wskaźnik aktualnego używania narkotyków odnotowano na wsi (2,2%); im większa miejscowość, tym większe są odsetki. Czynnikiem różnicującym używanie substancji psychoaktywnych, oprócz płci, jest także wiek.

Najwyższe odsetki użytkowników narkotyków odnotowano wśród badanych w wieku 25–34 lat. Prawie co trzeci respondent z tej grupy sięgał po przetwory konopi (30,8%), a wśród osób w wieku 15–24 – co czwarty (25,3%). Ecstasy używało w ciągu całego życia 5,3% respondentów i niewiele mniej amfetaminy i kokainy – po 4,3%. Analizując starsze grupy wiekowe (ponad 34 lata) można stwierdzić, że używanie narkotyków dotyczy głównie marihuany. Co siódmy badany w wieku 35–44 lat miał kontakt z przetworami konopi. W przypadku amfetaminy odsetki wyniosły 3,3%, a grzybów halucynogennych – 2,1%. Używanie pozostałych substancji było na poziomie poniżej 2%. Wyniki badań pokazują zatem, że działania z zakresu przeciwdziałania narkomanii powinny zostać ukierunkowane przede wszystkim na przeciwdziałanie używania marihuany. Powinny to być działania dotyczące głównie osób młodych ze szczególnym uwzględnieniem mężczyzn z dużych miast. Narkomania postrzegana jest bardziej w kategoriach choroby niż przestępstwa, a zatem większe nadzieje wiązane są z leczeniem niż karaniem. Taki obraz postaw społecznych zdaje się sprzyjać realizowanej w naszym kraju strategii przeciwdziałania narkomanii, która w znacznej mierze bazuje na koncepcjach zdrowia publicznego.

Diagnoza problemów związanych uzależnieniami na terenie miasta Grudziądza

Niniejsza diagnoza osób dorosłych została przeprowadzona metodą badań ilościowych. Badania ilościowe to głównie sondaże kwestionariuszowe, które mogą być przeprowadzane wśród dużej grupy badanych. Dorośli mieszkańcy badani byli za pomocą metody PAPI (wywiad bezpośredni realizowany przy użyciu papierowej ankiety). Wykorzystana technika badawcza opierała się na bezpośrednim komunikowaniu się ankietera z respondentami, przy wykorzystaniu ustrukturyzowanego narzędzia badawczego, jakim był kwestionariusz ankiety. Badania obejmowały mieszkańców w mieście Grudziądz, którzy ukończyli osiemnasty rok życia. Respondenci zostali poinformowani o anonimowym charakterze ankiety oraz możliwości rezygnacji z badania w dowolnym momencie. W badaniu wzięły udział łącznie 524 osoby, z czego 66% stanowiły kobiety, a 34% – mężczyźni.

W badaniu wzięli uczniowie klas IV–VI i VII–VIII ze szkół podstawowych oraz uczniowie szkół ponadpodstawowych w mieście Grudziądz. Wśród młodzieży ze szkół ponadpodstawowych na potrzeby diagnozy zleconej przez Urząd Miejski w Grudziądzu w roku 2022 wykorzystano wybrane zagadnienia z kwestionariusza ankiety ESPAD w celu dokonania porównań z wynikami badania ogólnopolskiego z roku 2019.

Łącznie w badaniu wzięło udział 2 052 uczniów w tym 557 ze szkół ponadpodstawowych. Próba ogólnopolska z 2019 roku liczyła 2814 osób. Należy jednak doprecyzować, że w grudziądzkiej diagnozie uczestniczyło łącznie 2 052, w tym 557 uczniów ze szkół ponadpodstawowych, których wyniki dodatkowo porównano z badaniem ESPAD z 2019 roku.

Ekspansja i globalizacja mediów i rynków w dużym stopniu kształtuje poglądy i wartości młodzieży, jej wybory i zachowania. Młodzi ludzie w obecnej rzeczywistości mają więcej swobody, większe możliwości i częściej dysponują własnymi środkami pieniężnymi. Jednocześnie grupa ta jest coraz bardziej narażona na oddziaływanie presji zewnętrznej, technik sprzedaży i marketingu, których agresywność w odniesieniu do towarów konsumpcyjnych i potencjalnie szkodliwych substancji, takich jak alkohol i inne substancje psychoaktywne, stale rośnie.

Diagnoza problemów alkoholowych

Używanie alkoholu przez młodzież

Próby picia alkoholu ma za sobą 57% uczniów ze szkół ponadpodstawowych na terenie miasta Grudziądz oraz 80% uczniów z próby ogólnopolskiej. W czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem piło jakiekolwiek napoje alkoholowe 48% uczniów ze szkół ponadpodstawowych w Grudziądzu i 68% uczniów z próby ogólnopolskiej. Za wskaźnik względnie częstego używania alkoholu przyjęto picie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Jakiekolwiek napoje alkoholowe w tym czasie piło 34% uczniów z Grudziądza i 47% uczniów z próby ogólnopolskiej. Uczniowie z Grudziądza rzadziej sięgają po alkohol niż ich rówieśnicy na terenie Polski, co wskazuje na pozytywny trend młodych ludzi wobec spożywania alkoholu.

Wskaźnikiem wielkości konsumpcji przy jednej okazji, było pytanie o ilość wypitą przy ostatniej okazji konsumpcji alkoholu. Wielkości spożycia przy jednej okazji piwa, wina i wódki są silnie zróżnicowane, zarówno wśród młodzieży z miasta Grudziądz jak i z próby ogólnopolskiej. Wśród nastolatków z Grudziądza typową ilością piwa wypijaną przy jednej okazji picia alkoholu jest poniżej 0,5 litra. Typowa ilość piwa wypijana przy jednej okazji przez uczniów z próby ogólnopolskiej również wynosi poniżej 0,5 litra – aczkolwiek zdecydowanie mniejszy odsetek badanych z Grudziądza sięga po piwo w porównaniu z próbą ogólnopolską.

Uczniowie w Grudziądzu deklarują w zdecydowanej większości bardzo dobre lub dobre relacje z opiekunami: SP IV–VI: łącznie 93,2%; SP VII–VIII: łącznie 91%; SPP: łącznie 82%. Pozytywne relacje rodzinne i umiejętne postępowanie wychowawcze rodziców jest jednym z silniejszych czynników chroniących dorastające dzieci przed angażowaniem się w zachowania ryzykowne / problemowe.

W pierwszej kolejności uczniowie zostali poproszeni o subiektywną ocenę, czy ich rówieśnicy spożywają alkohol. 17% uczniów klas IV–VI, 49% uczniów klas VII–VIII oraz 78% uczniów ze szkół ponadpodstawowych przyznało, że ich rówieśnicy piją alkohol. Następnie badanych zapytano o to, w jakich miejscach ich koledzy/ koleżanki spożywają alkohol. Uczniowie wskazywali najczęściej na świeże powietrze (SP IV–VI 79%, SP VII–VIII 47%, SPP 53%) oraz imprezy, dyskoteki (SP IV–VI 24%, SP VII–VIII 31%, SPP 57%).

Jeżeli chodzi o przyczyny z jakich młodzi ludzie sięgają po alkohol respondenci ze szkół podstawowych wskazywali najczęściej na chęć zaimponowania innym (SP IV–VI 34%, SP VII–VIII 45%, SPP 32%). Natomiast ankietowani ze szkół ponadpodstawowych wskazywali na chęć lepszej zabawy (SP IV–VI 13%, SP VII–VIII 26%, SPP 55%).

Jak wynika z przeprowadzonych badań inicjację alkoholową ma za sobą 5,1% uczniów klas IV–VI, 16,5% uczniów klas VII–VIII oraz 45% uczniów ze szkół ponadpodstawowych, z czego 3,7% uczniów klas IV–VI, 9,3% uczniów klas VII–VIII i 18% uczniów ze szkół ponadpodstawowych przyznaje, że spożywa alkohol rzadziej niż raz w miesiącu, 0,8% uczniów klas IV–VI, 4,1% uczniów klas VII–VIII oraz 17% uczniów ze szkół ponadpodstawowych wskazało, że spożywa alkohol co najmniej raz w miesiącu, a 6,6% uczniów klas IV–VI, 3,1% uczniów klas VII–VIII, a także 10% uczniów ze szkół ponadpodstawowych zaznaczyło, że spożywa alkohol co najmniej raz w tygodniu. Wraz z wiekiem rośnie odsetek uczniów mających za sobą inicjację alkoholową. Ankietowani ze szkół podstawowych, którzy mają za sobą inicjację alkoholową odpowiadali najczęściej, że dotąd pili alkohol 1-2 razy w życiu (SP IV–VI 8,8%, SP VII–VIII 14,7%, SPP 10,5%). Z kolei badani ze szkół ponadpodstawowych zaznaczali najczęściej, że dotąd pili alkohol już 40 razy lub więcej (SP IV–VI 0,6%, SP VII–VIII 5,2%, SPP 20,6%). Następnie zapytano uczniów o rodzaj wypijanego alkoholu. Zarówno młodsi, jak i starsi uczniowie najczęściej sięgają po piwo (SP IV–VI 47%, SP VII–VIII – 57%, SPP 62%). Natomiast najmniejszą popularność mają wśród badanych alkopopy (SP IV–VI 1%, SP VII–VIII – 4%, SPP 4%). Wśród powodów, z jakich sięgają po uczniowie ze szkół podstawowych odpowiadali najczęściej, że piją go z ciekawości (SP IV–VI 34%, SP VII–VIII – 30%, SPP 14%). Natomiast badani ze szkół ponadpodstawowych wskazywali na picie alkoholu dla towarzystwa (SP IV–VI 8%, SP VII–VIII – 12%, SPP 43%).

W kolejnym pytaniu do spożywania alkoholu przyznało się 40% uczniów klas IV–VI, z czego 27% deklaruje, że ich rodzice wiedzą o tym, że pili alkohol, a 13% wskazuje, że rodzice nie mają takiej wiedzy. Jeśli chodzi o uczniów klas VII–VIII, to w tym pytaniu do spożywania alkoholu przyznało się 66% ankietowanych, z czego 29% wskazało, że ich rodzice wiedzą o tym, że spożywali alkohol, a 27%, że rodzice tego nie wiedzą. W przypadku uczniów ze szkół ponadpodstawowych do spożywania alkoholu przyznało się 76,7% badanych, z czego 57,2% wskazało, że ich rodzice wiedzą o tym, że spożywali alkohol, a 19,5%, że rodzice tego nie wiedzą. Z powyższego wynika, że rodzice badanych zazwyczaj wiedzą o tym, że mają za sobą inicjację alkoholową.

Jak wynika z deklaracji uczniów, ich rodzice na informację o spożywaniu przez nich alkoholu zareagowali przeprowadzając z nimi rozmowę (SP IV–VI 17%, SP VII–VIII 20%, SPP 30%) lub też nie zareagowali w ogóle (SP IV–VI 10%, SP VII–VIII 16%, SPP 24%). Zdecydowanie mniejsze odsetki badanych wskazały, że ich rodzice zdenerwowali się i wyznaczyli im karę (SP IV–VI 4%, SP VII–VIII 8%, SPP 7%) oraz szukali pomocy u specjalisty (SP IV–VI 1%, SP VII–VIII 2%, SPP 1%).

Podsumowując można stwierdzić, że problem alkoholowy wśród dzieci i młodzieży w mieście Grudziądz jest alarmujący, ponieważ 17% uczniów klas IV–VI, 49% uczniów klas VII–VIII oraz 78% uczniów ze szkół ponadpodstawowych przyznało, że ich rówieśnicy piją alkohol. Poza tym do spożywania alkoholu przyznało się 5,1% uczniów klas IV–VI, 16,5% uczniów klas VII–VIII oraz 45% uczniów ze szkół ponadpodstawowych. Wraz z wiekiem rośnie odsetek uczniów mających za sobą inicjację alkoholową. Zarówno młodsi, jak i starsi uczniowie najczęściej sięgają po piwo. Wśród powodów, z jakich sięgają po alkohol uczniowie ze szkół podstawowych odpowiadali najczęściej, że piją go z ciekawości. Natomiast badani ze szkół ponadpodstawowych wskazywali na picie alkoholu dla towarzystwa. Znaczny odsetek badanych przyznał, że ich rodzice wiedzą, że pili już alkohol. Wczesna inicjacja alkoholowa w gronie rówieśników czy w środowisku rodzinnym, gdzie rodzice dodatkowo dają przyzwolenie na próbowanie/picie alkoholu przez swoje dzieci, zwiększa ryzyko pojawienia się u nich w przyszłości potencjalnych problemów związanych ze spożywaniem alkoholu. Ponadto przyzwalające postawy rodziców oraz wczesna intoksykacja alkoholowa są jednymi z wielu czynników zwiększających ryzyko pojawienia się zachowań problemowych u adolescenta.

Używanie alkoholu przez dorosłych

Badania obejmowały mieszkańców w mieście Grudziądz, którzy ukończyli osiemnasty rok życia. Respondenci zostali poinformowani o anonimowym charakterze ankiety oraz możliwości rezygnacji z badania w dowolnym momencie. W badaniu wzięły udział łącznie 524 osoby, z czego 66% stanowiły kobiety, a 34% – mężczyźni.

Analiza struktury badanej grupy pokazuje, iż ankietowani są mocno zróżnicowani pod względem wykształcenia. 38% respondentów legitymuje się wykształceniem zawodowym, 28% wykształceniem średnim/pomaturalnym, 24% wykształceniem podstawowym, a 10% wykształceniem wyższym.

Wyniki badania pozwalają stwierdzić, że mieszkańcy Grudziądza za najbardziej istotne problemy uznali uzależnienia behawioralne (łącznie 64%), przemoc domową (łącznie 62%) oraz ubóstwo (60,5%). Natomiast najmniej istotnymi problemami w opinii ankietowanych są: przemoc w szkole (łącznie 46,6%), palenie papierosów przez osoby niepełnoletnie (łącznie 45,6%) oraz spożywanie alkoholu przez osoby niepełnoletnie (łącznie 45%). Jedną z poruszanych kwestii była częstotliwość spożywania alkoholu przez ankietowanych. Większość respondentów- 69% zadeklarowało abstynencję. Do picia alkoholu kilka razy w roku przyznało się 13% badanych, kilka razy w miesiącu 11%, kilka razy w tygodniu 5% oraz codziennie 2%. Na podstawie tych danych należy stwierdzić, że relatywnie niewielki mieszkańców dość często spożywa alkohol 7% wskazało, że pije go kilka razy w tygodniu lub częściej. Badani zaznaczali najczęściej, że spożywają jednorazowo 1–2 porcje alkoholu – 70% uczestników badania. Poza tym, respondenci przyznali, że spożywają jednorazowo 3–4 porcje alkoholu – 19%, 5–6 porcji alkoholu – 5%, lub też 7 porcji i więcej – 5% badanych. Wobec tego należy uznać, że większość mieszkańców nie spożywa jednorazowo znacznych ilości alkoholu.

Wśród ankietowanych, którzy deklarują spożywanie alkoholu największą popularność ma piwo (40%). Nieco mniejszy odsetek badanych odpowiedział, że najczęściej sięga po wino (35%). Natomiast najmniejsza liczba respondentów wskazała na wódkę (20%). Wśród powodów sięgania po alkohol badani najczęściej wskazywali na okoliczności rodzinne (23,6%). Kolejno zaznaczali takie przyczyny jak: chęć złagodzenia stresu (19,3%), brak konkretnego powodu (16,2%), złagodzenie objawów kaca (15,5%), zapomnienie o problemach (14,9%). Najrzadziej zaś mieszkańcy odpowiadali, że piją alkohol dla towarzystwa (8,7%) oraz po to, by lepiej się bawić (3,7%). Jeżeli chodzi o miejsce, w którym ankietowani zazwyczaj spożywają alkohol to najczęściej padała odpowiedź, że piją go w domu (42%) lub na świeżym powietrzu (35%). Zdecydowanie mniejsze odsetki wskazywały na pub/kawiarnię/restaurację (13%), pracę (12%), u znajomych (10%) oraz pod sklepem (9%).

Jak wynika z przeprowadzonych badań ponad połowa mieszkańców – 58,6% kierowało pojazdem pod wypływem alkoholu, z czego 41,4% robiło to tylko raz, 13% prowadzi pojazd pod wpływem alkoholu sporadycznie, a 4,2% robi to często. Pozostałe 39,3% nigdy nie kierowało pojazdem w takim stanie, a 2,1% nie posiada prawa jazdy. Poza tym, zdaniem 45% ankietowanych sytuacja jazdy po wypiciu alkoholu wśród osób w ich otoczeniu zdarza się rzadko lub też czasami, a łącznie 8,6% odpowiedziało, że ma ona miejsce często, a nawet bardzo często. Pozostałe 46,4% odpowiedziało, że takie sytuacje nie mają miejsca. Należy pamiętać, że jazda pod wpływem alkoholu to poważny problem, nie tylko w sensie prawnym. Jest to przede wszystkim zagrożenie dla innych ludzi oraz dla samego kierującego.

Polskie prawo zabrania sprzedaży alkoholu osobom poniżej 18 roku życia. W przypadku wątpliwości co do pełnoletności nabywcy, sprzedający lub podający alkohol uprawniony jest do żądania okazania dokumentu stwierdzającego wiek. Aczkolwiek, 13% mieszkańców odpowiedziało, że słyszało o przypadkach sprzedaży niepełnoletnim osobom. Jest to relatywnie niski odsetek, jednakże wskazuje on, że zakaz ten może być łamany przez sprzedawców napojów alkoholowych na terenie Grudziądza. Spożywanie alkoholu w miejscu publicznym to wykroczenie, które jest zagrożone karą grzywny. Grzywnę można nałożyć w drodze mandatu karnego. Jednakże większość badanych łącznie 64% odpowiedziało, że często, a nawet bardzo często widuje osoby spożywające alkohol w miejscach publicznych. Kolejno, łącznie 32% wskazało, że widuje takie osoby czasami lub też rzadko. Pozostałe 4% zaznaczyło, że takie sytuacje nie mają miejsca.

Co dziesiąty ankietowany zna osoby uzależnione od alkoholu. Poza tym, w subiektywnej ocenie 38,4% spożycie alkoholu wśród mieszańców Grudziądza na przestrzeni kilku ostatnich lat wzrosło, a zdaniem 32,4% utrzymuje się za stałym poziomie. Z kolei 24,2% odpowiedziało, że problem ten maleje. Pozostałe 5% nie ma zdania na ten temat.

Problem alkoholowy jest istotny, gdyż znaczny odsetek mieszkańców spożywa alkohol, a co dziesiąty ankietowany zna osoby uzależnione od alkoholu. Mimo, że większość mieszkańców pije alkohol okazjonalnie, czyli kilka razy w roku (13%) lub też kilka razy w miesiącu (11%), to łącznie 7% osób pije go kilka razy w tygodniu lub nawet codziennie. Większość mieszkańców jednorazowo wypija bezpieczne ilości alkoholu, a wśród powodów sięgania po alkohol badani najczęściej wskazywali na okoliczności rodzinne.

Diagnoza problemów związanych z używaniem narkotyków

Używanie narkotyków przez młodzież

Wyniki badania ESPAD wskazują na znacznie niższy poziom rozpowszechnienia używania wśród polskiej młodzieży substancji nielegalnych (narkotyki, dopalacze), niż legalnych, zwłaszcza alkoholu i tytoniu. W przypadku uczniów z Grudziądza na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia eksperymentowania znajduje się marihuana i haszysz, a na drugim leki uspokajające bez przepisu lekarza. W przypadku uczniów z próby ogólnopolskiej również największą popularność ma marihuana i haszysz, a zaraz za nimi ulokowały się leki uspokajające i nasenne bez przepisu lekarza.

W badaniu ESPAD wskaźnik aktualnego używania substancji przyjmuje się zwykle używanie substancji w czasie ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. Analiza danych pokazuje, że marihuany lub haszyszu w ciągu 12 miesięcy przed badaniem używało 16,7% uczniów z próby ogólnopolskiej oraz 16,9% z uczniów z Grudziądza. Poza tym, 4,5% ankietowanych z próby ogólnopolskiej i 5,7% badanych z Grudziądza zażywało substancje wziewne. Marihuana lub haszysz mają zatem porównywalną popularność wśród uczniów z Grudziądza, jak i z próby ogólnopolskiej.

Okres ostatnich 30 dni przed badaniem można przyjąć za wskaźnikowy dla względnie częstego używania. Palenie marihuany lub używanie innych narkotyków, podobnie jak picie alkoholu, w większości przypadków nie ma charakteru regularnego. Stąd trudno mieć pewność, że wszyscy uczniowie, którzy zadeklarowali kontakt z daną substancją w czasie ostatnich 30 dni na pewno używają jej, co najmniej raz na miesiąc. Można jednak założyć, z pewnym przybliżeniem, że proporcje używających raz na miesiąc wśród tych, którzy nie używali w ostatnim miesiącu są równe proporcji używających rzadziej, a potwierdzających używanie w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem. Przy takim założeniu można uznać, że 6,4% uczniów z Grudziądza pali marihuanę/ haszysz co najmniej raz w miesiącu. Natomiast w próbie ogólnopolskiej robi to 9% uczniów.

Większość badanych, z całej grupy badanych uczniów, nigdy po substancje nielegalne nie sięgała. Wśród tych, którzy mają za sobą takie doświadczenia większość stanowią osoby, które co najwyżej eksperymentowały z marihuaną lub haszyszem. Chociaż raz w ciągu całego życia używało tych substancji 21,4% uczniów 15-16 letnich i 37,0% uczniów 17-18 letnich. Na drugim miejscu pod względem rozpowszechnienia używania substancji nielegalnych wśród młodszych uczniów jest amfetamina (4,2%), a wśród uczniów szkół wyższego poziomu – ecstasy (5,1%). Aktualne, okazjonalne używania substancji nielegalnych, czego wskaźnikiem jest używanie w czasie ostatnich 12 miesięcy, także stawia marihuanę lub haszysz, przetwory konopi na pierwszym miejscu pod względem rozpowszechnienia. Wśród 15–16-latków używa tych środków ponad 16,7% uczniów, w starszej kohorcie – 29,6%.

Jeżeli chodzi o źródło pozyskiwania substancji psychoaktywnych to uczniowie wskazywali najczęściej, że nie wiedzą skąd wzięli owe substancje: SP IV–VI 71,4%, SP VII–VIII 57,1%, SPP 31%. Poza tym, uczniowie z klas IV–VI zaznaczali, że dostali owe substancje od rodzeństwa (SP IV–VI 7,1%), dostali od obcej osoby (SP IV–VI 7,1%), kupili od kolegi koleżanki (SP IV–VI 7,1%), lub też zażywali narkotyki w grupie przyjaciół (SP IV–VI 7,1%). Z kolei uczniowie z klas VII–VIII odpowiadali, że dostali narkotyki od kolegi/koleżanki (SP VII–VIII 23,8%), brali je wspólnie w grupie przyjaciół (SP VII–VIII 9,5%), kupili od obcej osoby (SP VII–VIII 4,8%) oraz dostali od kogoś znanego ze słyszenia (SP VII–VIII 4,8%). Natomiast uczniowie ze szkół ponadpodstawowych wskazywali na różnorodne źródła, najczęściej zaś odpowiadali, że narkotyzowali się w gronie przyjaciół (SPP 25%), a najrzadziej, że narkotyki dostali od kogoś znanego ze słyszenia (SPP 1%). Wśród przyczyn zażywania narkotyków/dopalaczy uczniowie z klas IV–VI wymieniali najczęściej chęć dobrej zabawy (SP IV–VI 14,3%, SP VII–VIII 19%, SPP 31%), uczniowie z klas VII–VIII zaznaczali natomiast przyjemność/ relaks (SP IV–VI 7,1%, SP VII–VIII 24%, SPP 31%). Z kolei najczęstszymi odpowiedziami wybieranymi przez uczniów ze szkół ponadpodstawowych była zarówno chęć dobrej zabawy, jak i przyjemność/ relaks.

Jednym z wielu czynników sprzyjających sięganiu po substancje psychoaktywne jest styl życia zorientowany na zabawę, skoncentrowany na teraźniejszości oraz płytkość i instrumentalny charakter więzi. Okazjonalne sięganie po substancje psychoaktywne (zwłaszcza alkohol) jest związane ze specyfiką wieku dorastania, głównie z zaspokajaniem ważnych potrzeb rozwojowych młodzieży, pokazaniu się otoczeniu w roli osoby dorosłej i niezależnej od autorytetu dorosłych, integracji z rówieśnikami. Większość nastolatków, mimo dużej presji zewnętrznej prezentuje zachowania normatywne.

Rozwijanie pozytywnych relacji międzyludzkich w okresie dorastania jest jednym z kluczowych elementów sprzyjających skuteczności programów profilaktycznych. Czynnikiem chroniącym przed podejmowaniem zachowań ryzykownych i niepożądanych u dzieci i młodzieży są niewątpliwie dobre relacje z osobami dorosłymi, którzy stanowić mogą dla nich oparcie i źródło wiedzy. Klimat szkoły jest jednym z tych elementów środowiska społecznego, które w istotny sposób mogą modyfikować procesy socjalizacyjne i rozwojowe. Wiele badań wskazuje na to, że pozytywny klimat szkoły należy do istotnych czynników wspierających karierę szkolną dzieci i młodzieży, a także należy do czynników chroniących przed zachowaniami ryzykownymi. Dobry klimat w szkole sprzyja przystosowaniu uczniów do wymagań i obowiązków szkolnych; wiąże się z lepszymi wynikami w nauce, wyższą motywacją do uczenia się, większym zaangażowaniem uczniów w pracę na lekcjach, wyższymi wskaźnikami frekwencji oraz mniejszymi wskaźnikami „wypadania” uczniów z systemu szkolnego. Badacze przedmiotu wskazują także na związki dobrego klimatu szkoły z korzystnymi postawami uczniów wobec szkoły, wobec działalności prospołecznej w szkole, a także z zadowoleniem z siebie i poczuciem własnej wartości. Dodatkowo, wyniki badań mówią o tym, że postrzeganie przez uczniów swoich związków ze szkołą i z nauczycielami jako przeważnie pozytywnych jest związane z mniejszym rozpowszechnieniem zachowań ryzykownych młodzieży, w tym: używania substancji psychoaktywnych, stosowania przemocy, ryzykownych zachowań seksualnych oraz zaburzeń emocjonalnych i zachowania.

Używanie narkotyków wśród dorosłych

Według danych z badań populacyjnych odsetek osób, które miały kontakt z narkotykami w Polsce jest 16 razy niższy od odsetka osób mających kontakt z alkoholem. Używanie alkoholu w ciągu ostatniego roku odnotowano na poziomie 89,7% (badanie z 2014 roku), podczas gdy w przypadku narkotyków odsetek wyniósł 5,4% (dane dla osób w wieku 15–64 lata).

Relatywnie niewielki odsetek badanych (4%) przyznaje, że zażywało kiedykolwiek środki psychoaktywne takie jak narkotyki czy dopalacze. Zdecydowana większość respondentów – 93% odpowiedziało, że nie zna nikogo, kto zażywa narkotyki. Mając na uwadze powyższe, można stwierdzić, że uzależnienie od narkotyków jest wśród mieszkańców Grudziądza na niskim poziomie ryzyka. Kolejno, większość badanych (89%) jest zdania, że młodzież w Grudziądzu nie jest narażona na kontakt z narkotykami. Zdaniem nieco ponad połowy ankietowanych (51,7%) narkotyki/dopalacze są trudno dostępne na terenie Grudziądza, a 15,7% wskazało, że są one całkowicie niedostępne. Jednakże 29,6% mieszkańców zaznaczyło, że owe substancje są w ich mieście łatwo dostępne. Pozostałe 3,1% nie posiada wiedzy w tym zakresie. Zapytano również badanych o to, jakie mają podejście do zażywania narkotyków. Zdaniem 32,6% ankietowanych zażywanie narkotyków jest prywatną decyzją, kolejne 27,9% odpowiedziało, że przyjmując te substancje powinno zachować się zdrowy rozsądek, aby nie popaść w nałóg. Natomiast 17,6% respondentów wskazało, że wszystko jest dla ludzi, a 17,6% zaznaczyło, że jest przeciwne stosowaniu narkotyków. Pozostałe 5% nie ma zdania na ten temat.

Problem zażywania narkotyków w mieście Grudziądz nie jest bardzo powszechny, jednak wymaga podjęcia działań na poziomie uniwersalnym, bowiem 4% badanych przyznało, iż spożywało substancje psychoaktywne. Respondenci ci odpowiadali, że przyjmowali metaamfetaminę, marihuanę/haszysz, amfetaminę, kokainę oraz barbiturany. Poza tym, zdecydowana większość badanych (93%) odpowiedziało, że nie zna nikogo, kto zażywa narkotyki.

Podsumowując należy zauważyć, że okres pandemii COVID-19 miał swój negatywny wpływ na zdrowie psychiczne całej społeczności. Pozostawanie w izolacji, praca oraz nauka zdalna, a następnie powrót dzieci do szkół po okresie izolacji wywołanej pandemią rodzą jeszcze większą konieczność ciągłego diagnozowania stanu psychicznego szczególnie dzieci i młodzieży w szkołach ze szczególnym uwzględnieniem tych grup, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej, rodzinnej czy zdrowotnej. Istnieje także potrzeba objęcia dzieci i młodzieży wszechstronnym wsparciem wychowawczym, profilaktycznym i pomocowym w różnorodnych formach i na jak najszerszą skalę oraz rozbudowa oferty wspierającej rodziców w podnoszeniu ich kompetencji wychowawczych.

Bibliografia

  1. Wojewódzki Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych oraz Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2022–2025.
  2. Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną. Raport z badań ankietowych zrealizowanych w województwie kujawsko-pomorskim w 2019 roku. Europejski program badań ankietowych w szkołach ESPAD.
  3. Diagnoza lokalnych zagrożeń społecznych na terenie miasta Grudziądz – 2022 rok.